Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Abdulkadir Uraloğlu, uçak yolculuklarında yolculara ücretsiz su ikramı yapılması yönünde uygulamanın başlatılması için havayolu şirketlerine talimat verildiğini duyurdu. Uygulama Eylül ayı itibariyle yürürlüğe girdi.
Türk Hava Yolları (THY) gibi tam hizmet modeliyle çalışan şirketlerde yolcular, uçuş süresince ücretsiz içecek ve yiyecek servisinden yararlanıyor. Ancak düşük bütçeli (low-cost) havayolu şirketlerinde tablo tamamen farklı. Menüde 50 TL’den başlayan fiyatlarla satılan sular, birçok yolcunun su içme hakkından habersiz şekilde uçuş tamamlamasına neden oluyor.
Su Hakkı, Lüks Değil Temel Bir Gereklilik
Uçuş sırasında susuz kalmamak, sadece bir konfor meselesi değil, doğrudan sağlık ve güvenlik ile ilgili. Kabin basıncının düşük, hava neminin yüzde 20’nin altında olduğu bir ortamda vücut hızla sıvı kaybediyor.
Dünya Sağlık Örgütü ve Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO), uzun uçuşlarda suyun erişilebilir olmasını bir insani zorunluluk olarak tanımlıyor. Ancak Türkiye’deki bazı şirketler bu zorunluluğu isteğe bağlı olarak yorumluyor.
Menüde Var, Ama Bilgi Yok
Yolcular çoğunlukla menüde fiyatı görünce su istemekten çekiniyor. Çoğu havayolu, ücretsiz su talep edildiğinde plastik/kağıt bardakta su sunuyor, fakat bu bilgi uçuş öncesi veya uçuş sırasında paylaşılmıyor. Böylece ‘ücretsiz’ bir hak, fiilen ücretli algısıyla perde arkasına gizleniyor.
Bu durum, tüketici bilgilendirme yükümlülüğüne de aykırı. Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’a göre hizmet sağlayıcı, yolcunun temel ihtiyaçları konusunda açık bilgilendirme yapmakla yükümlü. Ancak düşük maliyetli havayolu modeli bu bilgilendirmeyi görmezden gelerek kâr marjını koruyor.
İki gün önce İzmir’den İstanbul Sabiha Gökçen Havalimanı’na gerçekleştirdiğim yolculukta 150’den fazla yolcunun yer aldığı uçuşta ücretsiz su hakkından yararlanan yolcuları göz ucuyla takip ettim. Yolculardan yalnızca bir elin parmaklarını geçmeyecek kısmı ücretsiz su servisi hakkından yararlandı. Uçuş ekibi ise bu yönde hiçbir yönlendirme yapmayarak yalnızca ‘Menümüzden satın almak istediğiniz bir şey var mı? sorusuyla servisi tamamladı.
Üstüne üstlük iç hatlar yeme-içme menü kartında 330 ml’lik şişe suyun 50 TL’ye satıldığını görünce yolcuların su istemekte neden çekingen davrandığını anlamış oldum.
Avrupa’da Uygulama Nasıl?
Avrupa Birliği ülkelerinde uygulama çok daha net. Ryanair gibi low-cost şirketler bile, uzun uçuşlarda suyu ücretsiz temin etmek zorunda. Fransa ve Almanya’da havayolu şirketleri, yolcu talebi olmasa bile susuz kalma riski durumunda kabin ekibine proaktif servis yükümlülüğü getiriyor. İngiltere Sivil Havacılık Kurumu (CAA), 2023’te yayımladığı rehberde ‘su erişimi her yolcunun hakkıdır, satış ürünü değildir’ ifadelerini açıkça kullanıyor.
Türkiye’de Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM) ise 2024 ortasında yayınladığı yönergede her yolcuya ücretsiz su sağlanması kararını açıklamış olsa da uygulama halen şirketler arasında standart hale gelmedi.
Sessiz Yolcular, Görünmeyen Hak
İşin en düşündürücü kısmı, yolcuların çoğunun bu haktan habersiz olması. Uçakta ‘Su ister misiniz?’ sorusunun yerini, menüdeki fiyat etiketleri alıyor. Yolcular da ‘rahatsız etmeyeyim’ veya ‘istemeye utanıyorum’ duygusuyla bu haktan vazgeçiyor. Sosyal medyada birçok kullanıcı, ‘su istedim, bardağa koyup verdiler ama menüde 50 TL yazdığı için şaşırdım’ yorumlarını paylaşıyor.
Bu tablo, aslında havayolu işletmeciliğinde etik iletişim meselesine de işaret ediyor: Su, menü kalemi değil, temel bir gereklilik. Ancak şirketler ücretsiz suyu duyurmanın ticari stratejilerine zarar vereceğini düşündüklerinden sessiz kalıyor.
THY ve Diğerleri Arasındaki Fark
Türk Hava Yolları, iç ve dış hatlarda suyu her zaman ücretsiz sunuyor. AJet, Pegasus, SunExpress veya Corendon gibi low-cost şirketlerse su satışı yaparken, talep edilirse ücretsiz servis sağlıyor. Yani sistemsel bir eksiklik değil, şeffaf iletişim eksikliği söz konusu.
Bu fark, aslında Türkiye’nin havacılık ekosisteminde hizmet standardı meselesini yeniden gündeme getiriyor. Yolcunun bilet fiyatına dahil olmayan her kalem, markanın uçuş deneyimi algısını etkiliyor.
Uçakta bir bardak su, küçük bir detay gibi görünse de havacılıkta yolcu deneyiminin en sade göstergelerinden biri. Türkiye’de artık ücretsiz su kararının sadece kâğıt üzerinde değil, pratikte de uygulanması gerekiyor.
Bu konuda SHGM’nin denetim süreçlerini sıklaştırması, şirketlerinse su talebi olmasa bile bilgilendirme yapması şart. Belki de gerçekten medeniyetin ölçüsü bazen bir bardak su kadar basit bir jestte gizlidir.
YORUMLAR